در سال‌های اخیر از بیشترین حادثه‌های شهری، حوادث مربوط به آسانسور بوده است. لازم دانستیم تا پیرامون این وسیله پر خطر نو ظهور چند نکته ایمنی را از زبان کارشناسان حوزه ایمنی یادآوری کنیم. آسانسور مجموعه تجهیزاتی است که با توجه به روند تکامل فن‌آوری در راستای رفاه زندگی بشر به‌وجود آمده است و چنانچه نکات ایمنی رعایت نشود حوادث و مخاطراتی را نیز به همراه دارد. برای شناخت و مقابله با حوادث آسانسور لازم است درباره تجهیزات و قطعات آن اطلاعات کافی داشته باشیم.
یکی از حوادث آسانسور سقوط در چاه آسانسور است که با توجه به عمق و محل سقوط گاه به فوت افراد می‌انجامد. یکی از حادثه‌های تلخی که کارشناسان حوزه عملیاتی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری مشهد شاهد آن بوده‌اند، حادثه سقوط در چاه آسانسور بوده است که هنگامی‌که امدادگران به محل می‌رسند، مشاهده می‌کنند جسم بی‌جان جوانی در کف چاهک در خون خود غوطه‌ور است. نجاتگر آتش‌نشانی بلافاصله خود را به کف چاه می‌رساند و متوجه می‌شود که فرد مورد نظر در همان لحظات اولیه فوت کرده است. جسد به بیرون انتقال داده می‌شود و پس از بررسی حادثه، علت سقوط، بی‌احتیاطی کارگر گزارش می‌شود.
ماجرا از این قرار است که این شخص به قصد روغن کاری ریل‌های کابین روی کابین قرار می‌گیرد و کابین را هم بالا و پایین می‌برد که در اثر تکان ناگهانی کابین به کف چاهک سقوط می‌کند. در حین سقوط در اثر برخورد سر وبدن به آهن‌های اسکلت آسانسور، این فرد از ناحیه سر صدمات زیادی می‌بیند که به مرگ او می‌انجامد.
صاحب‌نظران بر این باورند که این کارگر در صورتی که پیش از شروع به‌کار کمربند ایمنی می‌بست و خود را به نقطه محکمی متصل می‌کرد، هرگز سقوط نمی‌کرد.
تابلو ی برق
تابلوی برق آسانسور در ورودی برق سه فاز مورد نیاز سیستم قرار گرفته است و سه فیوز دارد به علاوه کلید برق کل سیستم که باید حتماً محل آن شناسایی شود تا در صورت لزوم بتوان به آن دسترسی سریع داشت. از مشخصه‌های این تابلو وجود سه چراغ روشن بر روی یک جعبه برق در کنار هم است که هر یک نمایانگر یک فاز و در مجموع نمایانگر سه فاز می‌باشد.
توصیه‌های ایمنی
تابلوی برق باید به تجهیزات ایمنی مناسب مجهز باشد و نکات ایمنی زیر رعایت گردد:
جلوی تابلوهای برق باید به‌وسیله فرش‌های لاستیکی عایق شود.
در تابلوی‌های برق باید همیشه بسته باشد.
یک دستگاه کپسول گازی در مجاورت تابلوهای برق به دیوار نصب شود.
انواع حادثه‌های مربوط به آسانسور
حادثه‌های مربوط به آسانسور به دو دسته کم‌خطر و پرخطر تقسیم می‌شوند:
حوادث کم‌خطر حوادثی هستند که در کوتاه‌مدت خطر چندانی برای زندگی فرد ندارند و حوادث پرخطر مجموعه حوادثی هستند که با گذشت زمان خطر مرگ برای فرد بیشتر می‌گردد.
از شایع‌ترین حوادث کم‌خطر می‌توان توقف کابین در بین طبقات را به علت نقص فنی یا قطع جریان برق نام برد و از حوادث پرخطر نیز می‌توان باز همان متوقف‌شدن کابین در بین طبقات را در وضعیت آتش‌سوزی یا انفجاری که به تخریب چاهک آسانسور انجامیده و کابین پاندول شده است، نام برد.
برق اضطراری
در صورتی که وجود برق اضطراری برای یک ساختمان ضروری باشد، باید دست کم یک آسانسور از هر مجموعه آسانسور در ساختمان از برق اضطراری تغذیه شود و این خط تغذیه باید بتواند هر یک از آسانسورهای دیگر را به طور انتخابی تغذیه کند. این سیستم باید به صورت خودکار فعال شود.
حوادث آسانسوری و حضور تیم‌های نجات
حوادثی که به طور معمول در ارتباط با آسانسور اتفاق می‌افتد و تیم‌های نجات در آن شرکت می‌کنند، به شرح زیر است:
سقوط ساکنان و سرویس‌کاران در چاهک آسانسور.
ماندن تعمیرکاران در زیر کابین.
برق‌گرفتگی تعمیرکاران در چاهک یا موتورخانه.
محبوس‌شدن در آسانسور به هنگام آتش‌سوزی در ساختمان.
تراکم گاز و دود یا هرگونه گاز مسموم‌کننده در ساختمان.
احتمال انفجار در ساختمان، کابین یا چاهک آسانسور (عملیات برای ایمن‌سازی محل)
وقوع زلزله شدید و ریزش آوار در ساختمان که به توقف آسانسور در پایین طبقات یا زیر آوار بینجامد.
محبوس‌شدن سرایداران یا افراد دیگر در ساختمان‌های بلند در داخل آسانسور در زمانی که ساختمان خالی از ساکنان است.
حبس‌شدن افرادی که به وجود آن‌ها نیاز فوری باشد مانند پزشکانی که برای انجام عمل‌های جراحی عازم بیمارستان هستند یا بیمارانی که در آسانسور بیمارستان‌ها محبوس شده‌اند.
قسمت‌های اصلی آسانسور
آسانسور از سه قسمت اصلی تشکیل شده است :
چاهک
فاصله قائم بین کف پایین‌ترین مکان توقف تا کف چاه آسانسور (به ابعاد چاه آسانسور) را چاهک می‌گویند، این اندازه مانند بالاسری از اهمیت زیادی برخوردار است و متناسب با نوع و سرعت آسانسور از جدول‌های استاندارد، انتخاب می‌شود.
اتاقک موتورخانه آسانسور
این اتاقک بر روی چاهک آسانسور ساخته شده که در آن الکترو موتور(وسیله‌ای که نیرو را برای حرکت به سیستم اعمال می‌کند)، چرخ گاوارنر، تابلوی فرمان و جعبه فیوز برق آسانسور قرار دارد.
کابین آسانسور
کابین آسانسور محفظه‌ای است که برای جابه‌جایی افراد و بار در نظر گرفته شده است که دارای شاسی محکمی است که دور آن را با صفحه‌های فلزی محصور کرده‌اند.
به طور استاندارد هر کابین باید دری مجزا از در طبقه داشته باشد، ولی بعضی از آسانسورهایی که در قدیم ساخته می‌شدند و هنوز هم وجود دارند، تنها در طبقه دارند و بدون در کابین هستند. در این نوع آسانسورها هنگام حرکت به نظر می‌رسد که دیوار روبه‌رو متحرک است.
یک حادثه تلخ
دختربچه‌ای با دوست خود داخل کابین آسانسور می‌شود و برای بازی بالا و پایین می‌رود. کابین آسانسور از نوع قدیمی و بدون در بوده و فقط در طبقه را داشته است. دختربچه که در حال بازی بوده، می‌بیند دیوار آسانسور حرکت می‌کند؛ بنابراین حس کنجکاوی او تحریک می‌شود و با نوک پا به دیوار می‌زند و اصطکاک پا با دیوار به نظر او خوشایند می‌آید.
ناگهان پای او بین دیوار و کابین آسانسور گیر می‌کند. آسانسور او را با خود می‌کشد و آن‌قدر فشار می‌دهد که دختربچه بین دیوار و کابین جان می‌دهد.
این حادثه را شاهدان به آتش‌نشانی (125)اطلاع می‌دهند. گروه امداد و نجات پس از رسیدن به محل در آسانسور را باز می‌کنند و با زحمت زیاد موفق می‌شوند جسد بچه را خارج کنند.
اقدامات پیشگیرانه
اگر کابین دارای در مجزا بود، به یقین این اتفاق رخ نمی‌داد.
انواع درهای آسانسور
دو لنگه‌ای کنار بازشو که هر دو لنگه در یک طرف باز می‌شوند. ( تلسکوپی )
دو لنگه مرکز بازشو که در این نوع هر دو لنگه از مرکز باز می‌شوند و به دوطرف حرکت می‌کنند. ( سانترال )
در یک لنگه‌ای که در این نوع در به جای دو لنگه از یک لنگه استفاده می‌شود و در هنگام بازشدن به سمت چپ یا راست حرکت می‌کند.
در لولایی تک‌لنگه‌ای که همانند درهای اتاق است و در اماکنی نصب می‌شود که کمتر از آسانسور استفاده می‌گردد؛ مانند بعضی از ساختمان‌های مسکونی و هتل‌های کوچک و آسانسورهای مخصوص حمل غذا.
توصیه‌های ایمنی
اتاقک آسانسور از محل‌های پر خطر است؛ بنابراین همیشه باید در آن بسته باشد و از ورود افراد متفرقه به داخل اتاقک جلو گیری شود. این محل به علت وجود قطعات متحرک زیاد برای بچه‌ها کنجکاو هستند، تحریک‌کننده است و با نزدیک شدن به آن هر لحظه ممکن است دچارحادثه شوند و یک عمر ندامت را به‌جا بگذارند.
حـــــفاظـت از آسانسور در برابر آتـــــــــــش
در بیشتر آتش‌سوزی‌ها در ساختمان‌ها، آسانسورها می‌توانند نقش حیاتی در تخلیه ساختمان و نجات افراد داشته باشند؛ در حالی که همیشه این پیغام در آسانسورها نصب می‌شود که هنگام آتش‌سوزی از آن‌ها استفاده نشود. هنگام وقوع آتش‌سوزی در تمام یا قسمتی از ساختمان مشکلات تخلیه به‌ویژه برای سالمندان و بیماران پیش می‌آید. به همین منظور توصیه می‌شود آسانسور در مواقع آتش‌سوزی در اختیار افراد ذی‌صلاح یا آتش‌نشان‌ها قرار گیرد تا بتوانند با بازده بیشتری عملیات تخلیه را انجام دهند.
مفاد مبحث سوم مقررات ملی ساختمان تحت عنوان محافظت از ساختمان در برابر حریق لازم الاجراست.
چاه آسانسور به عنوان یک کانال هوایی عمل می‌کند و بنابراین راهروی طبقات باید به وسیله درهای ضدگسترش حریق محفوظ گردد تا از نفوذ دود و آتش به چاه آسانسور و عمل کردن چاه آسانسور به عنوان دودکش جلوگیری شود.
کابل تغذیه برق آسانسور باید مستقل باشد تا چنانچه در اثر آتش‌سوزی، اتصالی برق به عمل فیوزها یا کلیدهای حفاظتی دیگر و قطع مدار برق قسمت‌هایی از ساختمان منجر شود، سیستم برق آسانسور همچنان متصل و فعال باشد.
در پایین‌ترین نقطه یا در طبقه همکف باید داکت هوایی خاصی برای چاه آسانسور طراحی و ساخته شود تا در موقع آتش‌سوزی و نفوذ دود به چاه آسانسور تهویه هوای تازه از داکت ممکن باشد.
داکت یاد شده باید به نحوی محفوظ شود تا از ورود انسان یا حیوانات به چاه آسانسور جلوگیری شود. در صورت پیش‌بینی سیستم اعلام حریق در ساختمان، این سیستم باید برای موتورخانه و چاه آسانسور نیز در نظر گرفته شود.
در ساختمان‌های با ارتفاع 28متر و بیشتر باید سیستم کنترل آتش‌نشان به سیستم کنترل آسانسور اضافه شود تا با فعال‌شدن سیستم و تشخیص دود یا آتش، کابین به طبقه همکف هدایت و با باز شدن در متوقف شود و فقط با کنترل آتش‌نشان ادامه کار آسانسور ممکن گردد.
استفاده از هر نوع وسایل آتش‌نشانی در موتورخانه آسانسور به شرطی مجاز است که ویژه اطفای حریق ناشی از تجهیزات آسانسور باشد.
انبارکردن یا گذاشتن هر نوع مواد اشتعال‌پذیر یا اشتعال‌ناپذیر در چاه آسانسور، موتورخانه یا چاهک آسانسور ممنوع است.
در صورتی که دیواره‌های چاه آسانسور از نظر مقاومت دربرابر آتش درجه‌بندی شده باشند، باید درهای لولایی همان درجه و درهای اتوماتیک دست‌کم نصف آن درجه‌بندی را دارا باشند.
شرح یک حادثه
حادثه ای به سازمان آتش‌نشانی اطلاع داده شد و زمانی که گروه امداد و نجات به محل رسید مشاهده کردند که فردی به قصد رفتن داخل آسانسور در را باز کرده است و به محض اینکه پای خود را در آسانسور گذاشته به ته چاهک سقوط کرده است که متاسفانه در اثر ضربات وارده در دم جان داد. در بررسی‌ها مشخص گردید که به‌علت نقص فنی قفل در آسانسور، متاسفانه در آسانسور در حالی باز شده است که کابین در آن طبقه نبوده که به سقوط فرد انجامیده است.
یک تذکر از جنس ایمنی
حتما هر چند گاه یک مرتبه باید تمام قسمت‌های آسانسور بررسی شود.
در چاهک روشنایی کافی تعبیه شود.
پیش از واردشدن به آسانسور اول با پای خود کف آسانسور را لمس کنید و پس از اطمینان وارد آسانسور شوید